Badania pokazują, że mało uczymy (my, nauczyciele historii), jak dobrze pisać. Niechętnie zadajemy prace pisemne, rzadko oczekujemy od uczniów opracowywania dłuższych prac wymagających bardziej przemyślanej struktury. Najczęściej za wystarczające uznajemy odpowiedzi jednozdaniowe lub “w punktach”. Na takie podejście wpływa zarówno kształt egzaminu gimnazjalnego, który składa się w całości z zadań wielokrotnego wyboru, jak i forma części zadań maturalnych, które często wymagają odpowiedzi jednozdaniowych lub ujętych w punktach. Dochodzi jeszcze kwestia czasochłonności sprawdzania takich prac. Wszystko to sprawia, że kapitulujemy na tym polu i naukę tworzenia wypowiedzi pisemnej zostawiamy nauczycielom języka polskiego. Nastawienie to udziela się naszym uczniom, którzy są przekonani, że na historii wystarczy odpowiadać zdawkowo i lakonicznie.
Tymczasem umiejętność tworzenia narracji historycznej to jedna z kompetencji, których mamy uczyć w czasie lekcji historii na każdym etapie. Jest ona ważna nie tylko dlatego, że pojawia się w podstawie programowej, zarówno tej starej, jak i nowej, ale przede wszystkim dlatego, że nie ma historii bez umiejętności pisania o niej. Zanim wprowadzimy naszych uczniów w to, jak konstruować prace dłuższe warto nauczyć ich budowania krótszych, jednoakapitowych odpowiedzi.
Często można usłyszeć od uczniów, że nie wiedzą, jak mają odpowiedzieć na zadane pytanie inaczej niż jednym zdaniem. Mam pewną propozycję związaną z tym zagadnieniem. Inspiracją są dla mnie tutaj doświadczenia anglosaskie. W tradycji tych krajów umiejętność budowania prac pisemnych, zarówno krótkich, jak i dłuższych, uważana jest za jedną z najważniejszych rzeczy, jakie mają być uczone na lekcjach historii. Korzystam więc często z wypracowanego tam schematu formułowania krótkich wypowiedzi, który nazywa się PEEL. Nazwa ta składa się z pierwszych liter angielskich słów oznaczających poszczególne elementy, które muszą znaleźć się w każdej krótkiej odpowiedzi pisemnej.
Według tego schematu pierwsze zdanie wypowiedzi powinno zawierać tezę (Point), a więc główną myśl tekstu. Chodzi zasadniczo o to, żeby uczeń na wstępie sformułował odpowiedź na postawione pytanie. Nie można jednak poprzestać na samej odpowiedzi bez odpowiedniego rozwinięcia i uzasadnienia. W następnych zdaniach wymagamy więc, żeby uczeń wskazał, jakie dowody (Evidence) potwierdzają udzieloną przez niego odpowiedź. Samo przywołanie dowodów (np. źródeł) także nie jest jednak jeszcze wystarczające. Trzeba bowiem także wykazać, że dowody te faktycznie potwierdzają postawioną tezę, a nie na przykład jej przeczą. Dlatego nawet w takiej krótkiej wypowiedzi niezbędne jest wyjaśnienie (Explanation), w jaki sposób dowody potwierdzają sformułowaną wcześniej tezę. Wreszcie zamknięcie jednoakapitowej odpowiedzi powinno nawiązywać do postawionej tezy lub - jeśli akapit jest częścią większej całości (np. wypracowania) - stanowić połączenie z następnym elementem pracy (Link).
Przykład odpowiedzi dobrego ucznia zeszłorocznej klasy pierwszej gimnazjum na pytanie: „Kto był najważniejszym władcą z dynastii Piastów?”
Tekst:
Uważam, że najważniejszym władcą z dynastii Piastów był Bolesław Chrobry. Świadczyć o tym mogą liczne wydarzenia, które miały miejsce w czasach jego panowania, a w szczególności zjazd gnieźnieński i koronacja królewska. Dzięki spotkaniu z Ottonem III w Gnieźnie Bolesław potwierdził pozycję swojego państwa jako państwa chrześcijańskiego. Z kolei koronacja królewska wzmocniła jego państwo i jego samego, czyniąc z niego władcę namaszczonego przez Boga równego innymi władcom chrześcijańskiej Europy. Oba te wydarzenia bardzo umocniły państwowość Polski i bez nich nie byłoby następnych władców z dynastii Piastów. Dlatego uważam, że Bolesław Chrobry był najważniejszym władcą z dynastii Piastów.
Nie jest to schemat trudny, ale wymaga ćwiczenia i stosunkowo częstego i konsekwentnego stosowania. Można korzystać z niego zarówno w pytaniach o wiedzę uczniów, jak i w pytaniach do źródeł. W klasach, które opanowały już posługiwanie się PEEL-em, wymagam pisania całych wypracowań z jego zastosowaniem tak, żeby każdy akapit zbudowany był według tego schematu. Ale o tym napiszę może następnym razem.